Zatürre (Pnömoni)

Zatürre Nedir?

Zatürre (tıp dilindeki adıyla pnömoni), kısaca akciğer dokusunun iltihaplanmasıdır. Çoğunlukla bakteri, virüs ve mantar gibi mini canlıların akciğerde meydana getirdiği bir enfeksiyon olmakla birlikte nadiren toz, parazit, kimyasal maddeler ve gıda artıklarının akciğerlere kaçması nedeniyle de oluşabilmektedir.

Zatürrede, akciğerdeki küçük hava kesecikleri (alveoller) iltihap nedeniyle sıvıyla dolar ve solunan temiz havanın (oksijenin) hava keseciklerinden kana geçmesi zorlaşır. Bu durum hastalarda öksürük, ateş, üşüme-titreme ve solunum problemleri gibi hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Zatürre neden önemli bir hastalıktır?

Zatürre dünya genelinde diğer hastalıklara göre daha çok ölüme neden olmaktadır.

• Zatürre dünyada yaklaşık her yıl 450 milyon insanda görülen yaygın bir hastalıktır.
• Zatürre beş yaş altı çocuklarda en fazla ölüme neden olan bir enfeksiyon hastalığıdır.
• Tek başına zatürre dünyada beş yaş altı çocuklarda, AIDS, sıtma ve verem hastalıklarına bağlı ölümlerin toplamından daha fazla ölüme neden olmaktadır.
• 2017 yılında dünyada 1,1 milyon beş yaş altı çocuk zatürreden dolayı hayatını kaybetmiştir ve bu çocukların büyük bir kısmı iki yaşına dahi ulaşamadan kaybedilmiştir.
• Ölümlerin ne yazık ki %99'u sağlık hizmetlerine ve tedaviye ulaşımın yetersiz olduğu gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşmiştir.

Zatürre kimlerde daha sık görülür?

Hiç kimse zatürreye karşı bağışık değildir.

Bu hastalık;

• Bebek ve küçük çocuklar (2 yaş altı)
• 65 yaş ve üzeri kişilerde (yaşlılarda)

ciddi seyredebilmektedir.

Hastalık ayrıca aşağıdaki gruplarda daha sık ve tehlikeli seyretmektedir:

• Astım, kronik bronşit ve benzeri akciğer hastalıkları ile kalp hastalığı gibi kronik hastalığı olanlar arasında
• Organ nakli olanlar, kemoterapi alanlar, uzun dönem steroid kullananlar, HIV/AIDS gibi bağışıklık sistemi zayıf olanlar arasında
• Sigara içen ve aşırı alkollü içecek tüketen kişiler arasında

Zatürrenin belirtileri nelerdir?

Zatürre ve belirtileri, kişilerin sağlık durumuna ve yaşına göre değişkenlik göstermektedir. Hastalık bazen hafif belirtilerle kendini gösterirken bazen de hayatı tehdit eden ciddi sakatlıklara ve ölümlere neden olmaktadır.
Zatürreli hastalarda sıklıkla şiddetli titreme ve ardından ateş yükselmesi, pas renginde balgam çıkartmak, kuru ve hırıltılı  öksürük, göğüs ağrısı, soluk alındığında batma şeklinde ağrı, nefes darlığı, solunum sayısında artış, iştah azalması, yorgunluk hissi görülmektedir. Yaşlı hastalarda bu belirtiler şuur kaybı, dalgınlık, algılama bozuklukları, ileri aşamada komaya kadar gidebilir.

Tedavi

• Yukarıda belirtilen yakınmaları olan kişiler muhakkak hekime başvurmalıdır
• Hastaya zatürre tanısı konulduğunda öncelikle tedavinin hastanede yatarak mı, yoksa ev ortamında mı olacağına karar verilir. Bu kararda hastalığın ağırlık derecesi, fizik muayene bulguları, röntgendeki yaygınlık derecesi, altta yatan başka bir hastalığın olup olmaması ve hastanın yaşı gibi kriterler göz önüne alınır.
• Hastaneye yatırılan hastalarda damardan antibiyotik tedavisi uygulanır. Antibiyotik başlandıktan sonra 3 gün boyunca ateş yüksek seyredebilir. Hastalığın ağırlık derecesine göre bazen hastanın yoğun bakım koşullarında tedavisi de gerekebilir.

Zatürreden korunmak için ne tür önlemler almak gereklidir?

Birçok faktör zatürreye neden olabilmektedir. Bu nedenle sadece tek bir önlem hastalığın önlenmesi, tedavisi ve kontrolünde etkili olmamaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü, uygulanması basit ancak uygulandığı takdirde hastalığın olumsuz sağlık sonuçlarını azaltacak beş etkili önleme dikkati çekmektedir.

Bu önlemler aşağıda sıralanmıştır:

• Bebekler ilk 6 ay sadece anne sütü, iki yaşına kadar da anne sütüyle birlikte besleyici katı gıdalarla beslenmeli
• Çocuklar boğmaca, kızamık, hemofilus influenza tip B (bir bakteri türü) ve pnömokok (bir bakteri türü) aşılarıyla aşılanmalı
• Güvenli içme suyu, sanitasyon ve el yıkama imkanları sağlanmalı
• Kapalı alan hava kirliliği azaltılmalı (evde sigara içilmemesi, ısıtma ve yemek pişirme sistemlerinin daha sağlıklı hale getirilmesi gibi)
• Hastalar tedavi edilmeli (ilaç ve oksijen kullanılarak)

Zatürre (Pnömokok)  aşısı

“Stretococcus pneumoniae” adlı bakteri erişkin yaşta zatürrenin en sık nedenidir. Sağlıklı kişilerde burun-yutak bölgesinde yerleşir. Yakın temas ile kişiden kişiye bulaşır. Orta kulak enfeksiyonu ve sinüzite yol açar. Hastalık ilerlerse akciğer, beyin ve eklemleri etkileyebilir. Daha ağır enfeksiyon durumlarında zatürre; beyin zarı enfeksiyonu, karın zarı enfeksiyonu, eklem enfeksiyonu, kemik zarı enfeksiyonu nadir durumlarda kalp kapakçık enfeksiyonu ve kalp zarı enfeksiyonu yapabilir.

Bağışıklık sistemi bozuk hastalar bu enfeksiyonlara daha duyarlıdır. Küçük çocuklar, yaşlılar, altta yatan KOAH ( Kronik obstrüktif-tıkayıcı akciğer hastalığı) gibi akciğer hastalığı ve kronik kalp hastalığı olan hastalarda risk yüksektir.

İki tip zatürre aşısı vardır: Polisakkarit pnömokok aşısı ve konjuge pnömokok aşısı. İki aşının da yan etkileri çok nadirdir ve oldukça güvenlidir. Size uygun aşının seçimi, reçetelendirilmesi ve tedavi şeması için doktorunuzla görüşmeniz tavsiye edilir.

Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu tarafından yürürlüğe alınan Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında 65 yaş üstü herkes ve 18-64 yaş arasındaki KOAH, astım, diyabet, kronik kalp yetmezliği, kronik böbrek hastalığı, kanser gibi eşlik eden hastalığı olan risk gruplarına zatürre aşıları önerilmekte ve rutin uygulanmaktadır.

Dr. Gamze Türker
Göğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Uzmanı

Göğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Birimine gitmek için tıklayınız.