Mevsimsel Duygudurum Bozukluğu (SAD) Nedir?
Mevsimlerin değişimiyle birlikte ruh halimizde ve enerji seviyemizdeki değişiklikleri hepimiz fark ederiz. Bazı kişilerde bu değişiklikler daha ağır yaşanabilir. Depresif ya da manik dönemler, sürekli belli mevsimde ortaya çıkabilir. Bir psikiyatrist olarak özellikle günlerin kısaldığı ve havaların soğuduğu dönemlerde bu durumun bireyler üzerindeki derin etkilerini daha fazla gözlemliyorum.
Psikiyatrik hastalıkların en sık kullanılan tanı rehberlerinde, bu durum depresyonun ya da bipolar (iki uçlu) bozukluğun bir çeşidi olarak kabul edilir. Bir taraftan depresyonun tipik özellikleri çökkün duygudurum, hayattan zevk almama, suçluluk ve ümitsizlik, enerji azalması, yorgunluk, iştah azalması, dikkat ve konsantrasyon sorunlarıyken diğer tarafta bipolar hastalarda manik dönem belirtileri aşırı haraketlilik, enerji artışı, uyku ihtiyacında azalma, çağrışımlarda ve konuşmada artış, riskli davranışlar sergileme, kolay sinirlenme olabilir. Sonbahar veya kış aylarında sık görülen, mevsimsel özellik taşıyan tiplerinde ise ek olarak uyku ihtiyacında artış, şeker aşermeleri ile giden iştah artışı, kilo alımı ve aşırı yorgunluk olabilir. Daha az görülen ilkbahar / yaz alt tipinde ise kolay sinirlenme, iştah azalması ile birlikte kilo kaybı, uykusuzluk, ajitasyon, huzursuzluk, kaygı ve şiddete eğilim görülebilir. Bu durumun en az iki ardışık yılda ve aynı mevsimde gözlenmesi gereklidir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
SAD'ın kesin nedeni tam olarak anlaşılamamış olsa da gelişiminde rol oynayabilecek birkaç faktör bulunmaktadır:
-
Biyolojik Saat (Sirkadiyen Ritim): Sonbahar ve kış aylarında azalan güneş ışığı seviyeleri vücudunuzun iç saatini bozabilir ve depresyon hissine yol açabilir. Erkeklerde ve kadınlarda farklı sirkadiyen ritim düzenleyici genler hastalık için risk faktörü olarak öne sürülmüştür.
-
Serotonin Seviyeleri: Ruh halini etkileyen bir beyin kimyasalı (nörotransmitter) olan serotonindeki düşüş SAD'da rol oynayabilir. Azalan güneş ışığı serotoninde bir düşüşe neden olabilir ve bu durum depresyonu tetikleyebilir.
-
Melatonin Seviyeleri: Mevsim değişikliği, uyku düzenleri ve ruh halinde rol oynayan melatonin hormonunun dengesini etkileyebilir.
Ayrıca, ailede depresyon veya bipolar bozukluk öyküsü olan genç eriş- kinlerde ve kadınlarda SAD gelişme riski daha yüksektir. Türkiye'de yapılan bir çalışmada farklı enlemlerde yaşayan kişilerde SAD riski açısın- dan farklılık bulunmamıştır.
Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Işık tedavisi en yaygın tedavi yön- temlerinden biridir ve her gün parlak bir ışığa maruz kalmayı içerir. Bu Işık, doğal güneş ışığını taklit eder ve biyolojik saatinizi sıfırlayarak ruh halinizi iyileştirebilir.
Depresyonu olan kişilerde antidepresan ilaçlarla tedaviye başlanır ve en az bir yıllık tedavi önerilmektedir. Çok az sayıda ilacın mevsimsel hastalığın önlenmesi için özel bir onayı vardır. Ayrıca ek psikoterapi, bireylerin semptomlarını yönetmelerinde yardımcı olur.
SAD'ı Engellemenin Yolları Var Mıdır?
Profesyonel tedavinin yanı sıra yaşam tarzı değişiklikleri SAD'ın yönetilmesinde yardımcı olabilir. Gündüz saatlerinde hava bulutlu olsa bile dışarıda vakit geçirmek faydalı olabilir. Düzenli fiziksel aktivite, sağlıklı bir diyet ve tutarlı bir uyku düzeni de önemlidir.
SAD'ın belirtilerinin anlaşılması ve tanınması, bireylerin erken yardım alması hastalığın ilerlemesini engelleyebilir; böylece kişilerin her zamanki sosyal ve mesleki işlev-selliğini sürdürmesine yardımcı olur.
